Process Art

Howard Gardner เคยกล่าวว่า การเรียนรู้ด้านศิลปะจะงอกเงยได้ดีจากการที่เด็กๆได้ลงมือทำด้วยตัวเอง ไม่ใช่แค่เพียงลอกเลียนแบบจากผู้อื่น แต่สร้างสรรค์ขึ้นมาเอง ไม่ว่าจะเป็นการวาด การปั้น ระบายสี หรือประดิษฐ์ กิจกรรมศิลปะช่วยเสริมสร้างให้เด็กๆได้สร้างสรรค์และทำให้เกิดความเข้าใจในโลกรอบตัว ผลงานจะเป็นการแสดงออกถึงสิ่งต่างๆรอบตัวที่เด็กได้มีประสบการณ์เดิมอยู่ หรือบางครั้งเป็นการแสดงความรู้สึก และบางครั้งเป็นการแสดงถึงความคืดใหม่ๆของตัวเด็กเอง ผู้ใหญ่อาจจะดูไม่สวย ไม่รู้เรื่อง ไม่เข้าใจ แต่ผลงานนั้นคือสิ่งที่แสดงออกถึงประสบการณ์และความสนใจของเด็กอย่างแท้จริง

สิ่งที่สำคัญที่สุดในการจัดให้เด็กได้ทำงานศิลปะคือต้องเน้นที่กระบวนการไม่ใช่ผลงาน กระบวนการหมายถึงการให้เด็กได้สำรวจทดลองใช้สื่อศิลปะต่างๆอย่างเสรีโดยไม่มีแรงกดดันที่จะลอกเลียนแบบหรือทำให้อยู่ในขอบเขตที่กำหนด ตัวอย่างกระบวนการคือการให้เด็กได้ทดลองกับสีน้ำ ได้เห็นการผสมสีของสีน้ำสีต่างๆที่เด็กๆป้ายลงบนกระดาษ ได้สัมผัสสื่อวัสดุอุปกรณ์ต่างๆด้วยตัวเอง ได้เลือกใช้สื่อ เช่น กระดาษที่มีขนาด รูปทรง สี พื้นผิว ต่างๆกันออกไปด้วยตนเอง ได้เลือกใช้สีแบบต่างๆด้วยตนเอง ได้ตัดได้ฉีกขยำตามความคิดของตนเอง ใช้สื่อที่มีอยู่ในชีวิตประจำวันมาสร้างสรรค์ผลงาน เลือกใช้วิธีการทำให้สิ่งต่างๆติดกันด้วยตนเอง กระบวนการคือเสรีภาพที่จะทดลองและพอใจ ภาคภูมิใจ ที่จะสร้างสรรค์งานโดยไม่ต้องกังวลถึงผลงานที่ออกมา กระบวนการคือการสร้างสรรค์อะไรสักอย่างหนึ่งที่เป็นของตัวเด็กคนนั้นจริงๆและไม่ต้องลอกเลียนแบบใคร

Process Art คือ ศิลปะที่เน้นกระบวนการเป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยให้เด็กได้เรียนรู้จากการสัมผัสสิ่งต่างๆที่มีพื้นผิว ลักษณะต่างกัน ทำให้เกิดโอกาสที่เด็กจะได้แสดงออกถึงประสบการณ์ที่ได้เกิดขึ้นกับตนในทุกแง่มุม ช่วยให้เด็กๆได้ทดลอง สร้างสรรค์ เสริมสร้างทักษะการคิดและตัดสินใจ ช่วยให้เกิดความเข้าใจในสิ่งต่างๆรอบตัวเด็ก และศิลปะจะเป็นสิ่งที่สนุกสำหรับเด็ก

ศิลปะที่เน้นกระบวนการมีลักษณะเป็นอย่างไร

1. ปลายเปิด หมายถึงจะทำอย่างไรก็ได้ตามที่เด็กจะคิดทดลอง
2. ไม่มีความคาดหวังในผลงานว่าต้องออกมาเป็นอย่างนู้นอย่างนี้
3. ได้ทำ คือเด็กได้ลงมือเลือก คิด ทำ ด้วยตนเอง เมื่อตนเองต้องการ
4. ไม่มีข้อจำกัดเรื่องเวลา จะทำนานแค่ใด ทำแล้วมาทำต่อก็ได้ ทำตอนใดก็ได้ อยากทำก็มาทำ ไม่อยากทำก็ไว้ก่อนได้
5. ทดลอง เด็กๆทดลองทำด้วยวิธีต่างๆ ใช้อุปกรณ์ต่างๆ สื่อต่างๆ ตามแต่ใจเด็ก เช่น ทดลองใช้กาวแบบต่างๆ
6. เด็กค้นพบ หมายถึงเด็กๆจะค้นพบวิธีใหม่ๆ วัสดุใหม่ๆด้วยตนเอง เรียนรู้สิ่งที่เกิดขึ้นเมื่อทดลองใช้สิ่งต่างๆด้วยตนเอง เช่น เรียนรู้เองว่ากาวแบบไหนจะใช้กับวัสดุแบบไหน กระดาษแบบใดโดนกาวมากๆจะเป็นอย่างไร กระดาษแบบไหน โดนน้ำจะเป็นอย่างไร เป็นต้น
7. เด็กจะสำรวจ เด็กๆจะสำรวจสิ่งที่ต้องการทำ สำรวจสื่ออุปกรณ์ที่จะใช้ สำรวจสิ่งต่างๆรอบตัวนำมาสร้างสรรค์ผลงาน

ทำอย่างไร

• จัดประสบการณ์ตรงกับสิ่งต่างๆรอบตัวเด็กๆ เน้นการใช้ประสาทสัมผัสทั้งห้า
จัดหาสื่ออุปกรณ์ที่หลากหลายเพื่อให้ใช้สิ่งต่างๆที่แปลกใหม่อยู่เสมอ หรือจัดให้ตามเด็กคิดและต้องการ
• จัดสื่ออุปกรณ์ที่เพียงพอต่อความต้องการใช้ของเด็กหลายๆคน
• ใช้คำถามที่เหมาะสมกับการให้เด็กๆคิดและรับรู้ว่ากำลังทำอะไรอยู่ ฟังเด็กๆเล่าถึงสิ่งที่ทำอย่างสนใจ
• ให้เวลาเพียงพอที่เด็กจะทำจนสำเร็จ และบางโอกาสเปลี่ยนแปลงปรับปรุงได้อีกตามความต้องการ
• ในบางโอกาส ให้เด็กๆเล่าขั้นตอนการทำงานศิลปะ การคิดของเด็ก
• เห็นคุณค่าของผลงานของเด็กทุกชิ้นของทุกคน ไม่ว่าผลงานนั้นจะออกมาเป็นอย่างไรก็ตาม

แล้วจะเป็นอย่างไร

• จะไม่มีผลงานเด็กที่เหมือนกันหมดติดบอร์ด เพราะเด็กแต่ละคนจะมีผลงานออกมาไม่เหมือนกัน
• จะไม่มีการบังคับให้เด็กๆทำศิลปะ
• มีสื่อ อุปกรณ์หลากหลายแปลกใหม่ให้เด็กๆได้เลือกใช้อย่างเสรี
• ไม่มีการวาดให้เด็กดู ไม่มีการสอนเด็กวาด ไม่มีการสอนเด็กๆต่อจุด ไม่มี worksheet แบบฝึกหัดทำศิลปะ
• ไม่มีการทำแบบให้ดู ไม่มีการสอนปั้นหรือประดิษฐ์ตามแบบ
• ไม่มีการบอกกล่าวตัดสินผลงานของเด็ก แต่ยอมรับและเคารพผลงานของเด็กๆทุกคนทุกชิ้น

Process Art เกี่ยวข้องกับ Executive Function หรือ EF อย่างไร

สิ่งแรกคือกระบวนการในการทำศิลปะ ด้วยเด็กทำอย่างเสรีไม่มีผิดมีถูกจึงทำให้เด็กๆมีความมั่นใจในตัวเองสูงที่จะทำตามความคิดของตนเองจนสำเร็จ สามารถจดจ่อทำกิจกรรมได้ระยะเวลานานขึ้นเรื่อยๆ อันเป็นทักษะกำกับตนเองที่ดี สามารถที่จะเรียนรู้ที่จะใช้สื่อต่างๆด้วยตนเอง พัฒนาและใช้ทักษะการคิดแก้ปัญหาได้ดี สามารถวางแผนในการเลือกใช้สื่ออุปกรณ์ มีทักษะในการทำงานกับเพื่อน พัฒนาอารมณ์และสังคม ยืดหยุ่น เปลี่ยนแปลงใช้สิ่งทดแทนแปลกใหม่ไปเรื่อยๆได้ มีทักษะปฏิบัติได้ดี ทั้งการริเริ่ม

สร้างสรรค์ การคิดวางแผน การมีเป้าหมาย รวมถึงเมื่อลงมือกระทำ หลายครั้งเด็กอาจจะไม่สามารถทำตามแผนได้ ก็จะสามารถยืดหยุ่นความคิดและแก้ปัญหาได้ด้วยตนเอง เช่น ใช้วัสดุอื่นทดแทน ใช้วิธีอื่นทดแทน บางครั้งทำตามที่ตนคิดแต่เเพื่อนๆให้ไอเดียมาใหม่ ก็สามารถยืนหยัดให้เหตุผลของตน หรือยืดหยุ่นเปลี่ยนแปลงตามที่ตกลงกันใหม่ได้ เมื่อทำ Process Art ที่เน้นกระบวนการไปเรื่อยๆแล้ว เด็กจะสามารถควบคุมอารมณ์และมีความพยายามทำให้สำเร็จได้ดีขึ้นเรื่อยๆ

ดังนั้น ช่วยกันให้เด็กๆได้ทำศิลปะที่เน้นกระบวนการให้มากกว่าผลงานกันให้มากขึ้นดีกว่า อย่าไปรีบเร่งสอนเด็กให้วาดหรือประดิษฐ์ออกมาสวยๆตามใจผู้ใหญ่อีกต่อไป ผลงานที่ออกมาจากความคิดความสามารถของเด็กเองน่าภูมิใจมากกว่าผลงานที่ให้เด็กทำตามผู้ใหญ่ เด็กจะพัฒนาให้เห็นผลงานที่ดีขึ้นเองโดยธรรมชาติ

เขียนโดย
วิวรรณ สารกิจปรีชา
16 มีนาคม 2563

Process Art

นอกจาก Process Art จะช่วยส่งเสริมด้านความคิดสร้างสรรค์แล้วยังเป็นการช่วยพัฒนาเด็กในด้านต่างๆอีกด้วย ได้แก่

ด้านอารมณ์และสังคม

เด็ก relax วางตัวตามสบายไม่กดดัน
เด็ก focus มุ่งความสนใจไปในสิ่งที่ทำ
เด็ก feel successful รู้สึกประสบความสำเร็จ
เด็ก express their feelings แสดงออกความรู้สึกของตนได้

ด้านภาษาและการอ่านเขียน

เเด็กอาจจะเลือกพูดคุยเกี่ยวกับผลงานของตน และเพิ่มตัวหนังสือให้กับผลงานของตนเอง (เขียนเอง หรือ บอกให้ครูเขียนให้)

ด้านสติปัญญา

เด็กเปรียบเทียบ ทำนาย คาดคะเน วางแผน และแก้ปัญหาด้วยตนเอง และเนื่องจาก Process Art เป็นกระบวนการทำปลายเปิด คือ จะทำอะไร อย่างไรก็ได้ และมีสื่อหลากหลายให้ได้ใช้ จึงเป็นวิธีการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ที่มีประสิทธิภาพอย่างหนึ่ง

ด้านร่างกาย

เด็กได้เสริมสร้างทักษะของกล้ามเนื้อมัดเล็กในการ ระบายสี (paint) เขียน ติดปะ ใช้ดินหรือดินน้ำมัน และทำ collages

Process –focused art Experiences	Product –focused art Experiences
ไม่มีข้อกำหนดขั้นตอน (no step – by – step instructions)	มีข้อกำหนดขั้นตอนที่จะทำตาม
ไม่มีตัวอย่างให้ทำตาม	ครูสร้างผลงานตัวอย่างให้เด็กทำตาม
ไม่มีวิธีใดผิดหรือถูกในการสำรวจสืบค้น และสร้างผลงาน	มีวิธีที่ถูกหรือผิดในการดำเนินการ
ศิลปะมุ่งเน้นไปยังประสบการณ์ การสำรวจวิธีการต่างๆ เครื่องมือและสื่อ	มีผลงานที่จะทำให้เหมือนอยู่ในใจ เครื่องมือ สื่อ และวิธีการถูกกำหนดออก มาแล้ว
ผลงานศิลปะไม่เหมือนใคร เน้นผลงานของเด็กแต่ละคนเองจริงๆ	ผลงานที่ออกมาเหมือนกันหมดทุกคน
ประสบการณ์ที่เด็กจะได้ ผ่อนคลาย และสงบลง (relaxing or calming)	เด็กๆประสบกับความคับข้องใจ frustration
ผลงานศิลปะเป็นของเด็กจริงๆ	ครูอาจจะให้เด็กแก้ตรงที่ทำผิด
ประสบการณ์ทางศิลปะเป็นการเลือกทำของเด็กๆเอง ตามเวลา และความต้องการของเด็กๆเอง	เด็กทำพร้อมกันทั้งชั้นเหมือนกัน ช่วงเวลาเดียวกัน
ความคิดในการทำศิลปะไม่มีกำหนด	ตัวอย่างและวิธีการ มีการกำหนดรูปแบบให้ทำ